|
Ẩm thực

Hành trình "săn" lá phong hương trên đỉnh núi Thanh Mai

26/12/2025 Đăng Báo

Chùa Thanh Mai và khu vực núi Thanh Mai, tọa lạc tại phường Nguyễn Trãi, Hải Phòng, không chỉ là một điểm đến tâm linh yên bình mà còn là một giao lộ hiếm hoi nơi lịch sử, văn hóa, và thiên nhiên hội tụ một cách ngoạn mục. Vào những ngày chuyển mùa, khi những cánh lá Phong Hương (còn gọi là cây Sau Sau) rực lên sắc vàng cam cháy bỏng, tương phản với màu xanh mướt của rừng cây và được bao quanh bởi hoa Lau trắng muốt trên đỉnh núi, nơi đây trở thành một hiện tượng du lịch độc đáo, một "Mùa Thu Đông" rất riêng của miền Bắc Việt Nam mà ít nơi nào có được.

Bài phân tích chuyên sâu này sẽ mở rộng bối cảnh của quần thể Thanh Mai, bắt đầu từ nguồn gốc lịch sử gắn liền với Đệ nhị Tổ Pháp Loa của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử từ thế kỷ 14, qua đó giải mã ý nghĩa của hệ thống 4 tấm bia đá và 8 ngôi tháp cổ còn sót lại. Chúng ta sẽ đi sâu vào Phân tích Sinh thái của cây Phong Hương (Sau Sau – Liquidambar formosana) và quá trình chuyển màu lá của nó dưới tác động của khí hậu, đồng thời khám phá Giá trị Khảo cổ học to lớn của khu vực Thanh Mai 2, nơi chứa đựng 3 lớp dấu tích kiến trúc qua các triều đại. Cuối cùng, bài viết sẽ chi tiết hóa trải nghiệm leo núi – hành trình rèn luyện thể lực và tinh thần, kết thúc tại Bãi Cỏ Lau rộng lớn, nơi du khách có thể phóng tầm mắt bao quát toàn bộ vùng đất di sản liên hoàn của Hải Phòng, Hải Dương và Quảng Ninh.

I. Chùa Thanh Mai: Cột mốc Lịch sử của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử

Chùa Thanh Mai không chỉ là một ngôi chùa cổ mà còn là một phần không thể rời của dòng chảy lịch sử Phật giáo Việt Nam dưới triều đại nhà Trần.

1. Nguồn gốc và Vai trò của Đệ nhị Tổ Pháp Loa

- Thời kỳ Nhà Trần và Thiền phái Trúc Lâm: Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, được sáng lập bởi Phật hoàng Trần Nhân Tông vào cuối thế kỷ 13, là dòng thiền mang đậm bản sắc dân tộc, kết hợp giữa tinh thần nhập thế và giải thoát. Chùa Thanh Mai đóng vai trò là một trong những trung tâm quan trọng trong hệ thống 3 trung tâm lớn của Trúc Lâm, cùng với Yên Tử và Quỳnh Lâm.

- Pháp Loa Tôn Giả: Chùa Thanh Mai gắn liền với cuộc đời và sự nghiệp của Pháp Loa (1284-1330), Đệ nhị Tổ của Thiền phái Trúc Lâm. Pháp Loa là người đã phát triển và hệ thống hóa giáo lý của Trúc Lâm, xây dựng nhiều chùa chiền, và là người có công lớn trong việc truyền bá Phật giáo trong nhân dân. Chùa Thanh Mai là nơi Pháp Loa từng tu hành và truyền đạo, mang ý nghĩa lịch sử thiêng liêng.

2. Hệ thống Di vật và Giá trị Lịch sử - Kiến trúc

- Bia Đá và Tháp Cổ: Hiện nay, tại chùa Thanh Mai còn lưu giữ 4 tấm bia đá và 8 ngôi tháp cổ, có niên đại kéo dài từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 18.

Bia Đá: Các bia đá này là nguồn tư liệu quý giá, ghi chép về lịch sử hình thành, quá trình trùng tu chùa, và đặc biệt là sự nghiệp của Pháp Loa, giúp các nhà nghiên cứu làm rõ hơn về cấu trúc tổ chức và hoạt động của Thiền phái Trúc Lâm.

Tháp Cổ: 8 ngôi tháp cổ là minh chứng cho sự phát triển của kiến trúc Phật giáo qua nhiều triều đại (Trần, Lê Trung Hưng, Nguyễn), thể hiện nghệ thuật điêu khắc và xây dựng mang tính kế thừa và biến đổi.

3. Thanh Mai trong Hệ thống Di sản Liên hoàn

Chùa Thanh Mai là một mắt xích quan trọng trong hệ thống những ngôi chùa thuộc thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, kết nối với Côn Sơn - Kiếp Bạc (Hải Dương) và Yên Tử (Quảng Ninh). Việc chùa Thanh Mai được đưa vào hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới (Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc) đã khẳng định tầm vóc và giá trị quốc tế của di tích này.

II. Sinh thái học và Hiện tượng Phong Hương: Sắc Vàng Rực Rỡ độc đáo

Hiện tượng lá Phong Hương (Sau Sau) chuyển màu vàng cam rực rỡ là nét đặc trưng thu hút du khách, tạo nên một cảnh quan sinh thái độc đáo tại triền núi Thanh Mai.

1. Đặc điểm Sinh học của Cây Phong Hương (Sau Sau)

- Tên Khoa học và Phân bố: Cây Phong Hương, hay còn gọi là cây Sau Sau (Liquidambar formosana), là loài cây bản địa của châu Á, được tìm thấy rộng rãi ở Việt Nam. Chúng là loài cây gỗ lớn, thân thẳng, có thể đạt chiều cao trung bình 30m và nổi bật với hình dáng lá 3 thùy hoặc 5 thùy đặc trưng.

- Cơ chế Chuyển màu Lá: Quá trình chuyển màu lá vào mùa đông là một hiện tượng sinh học phức tạp, chịu ảnh hưởng của nhiệt độ và ánh sáng:

Giảm Chlorophyll: Khi nhiệt độ giảm và cường độ ánh sáng yếu đi, cây ngừng quang hợp, khiến chất Diệp lục (Chlorophyll - màu xanh) bị phân hủy.

Sắc tố Carotenoid và Anthocyanin: Sắc tố Carotenoid (màu vàng) và Anthocyanin (màu đỏ/cam) vốn có trong lá nhưng bị Chlorophyll che khuất, nay được bộc lộ. Đặc biệt, Anthocyanin được sản xuất nhiều hơn khi đường (Glucose) bị giữ lại trong lá do nhiệt độ lạnh, tạo nên sắc đỏ rực rỡ đặc trưng.

- Vẻ đẹp ở Thanh Mai: Sắc vàng cam, lấm tấm đỏ của lá phong ở Thanh Mai nổi bật giữa tán lá xanh dày của các loài cây nhiệt đới khác (lim, sến, lát), tạo ra sự tương phản thị giác mạnh mẽ dưới nắng vàng mùa Đông, khiến trải nghiệm ngắm lá ở đây trở nên độc đáo và khác biệt so với các khu vực ôn đới khác.

2. Hiện tượng Sinh thái theo Mùa

- Sự giao thoa sắc màu: Mùa lá phong vàng rực tiếp nối mùa hoa Dẻ trắng muốt và hoa Lau phủ kín đỉnh núi, tạo nên một chuỗi sự kiện sinh thái kéo dài, thu hút du khách theo từng giai đoạn.

- Ý nghĩa Văn hóa: Hình ảnh lá phong rụng đỏ rực trên nền đất chùa cổ còn mang ý nghĩa về sự tuần hoàn của tự nhiên và thời gian, tạo nên không khí thiền vị, tĩnh lặng cho không gian hành hương.

III. Hành trình Leo núi: Khám phá Khảo cổ và Rèn luyện Thể lực

Hành trình leo núi Thanh Mai không chỉ là một hoạt động rèn luyện thể chất mà còn là một chuyến đi tìm hiểu lịch sử thông qua Khu khảo cổ Thanh Mai 2.

1. Khu Khảo cổ Thanh Mai 2: Dấu tích Kiến trúc qua các Triều đại

- Giá trị Khảo cổ học: Khu vực khảo cổ Thanh Mai 2 (diện tích 400m²) là một điểm dừng chân quan trọng trên đường lên đỉnh núi. Nó chứa đựng hệ thống nền móng 3 lớp dấu tích kiến trúc từ thời Trần (thế kỷ 14), Lê Trung Hưng (thế kỷ 17-18) đến thời Nguyễn (thế kỷ 19-20).

- Minh chứng Lịch sử: Việc phát hiện trên 1.000 di vật (gạch, ngói, đồ gốm, sứ) và 3 lớp nền móng kiến trúc chồng lên nhau cho thấy sự liên tục và kế thừa trong việc sử dụng đất, xây dựng và tôn tạo các công trình tâm linh tại Thanh Mai qua 6 thế kỷ. Đây là nguồn tư liệu vô giá, củng cố thêm tính xác thực lịch sử của di tích.

- Giáo dục Trực quan: Sự tồn tại của điểm khảo cổ giữa lưng chừng núi giúp du khách, đặc biệt là các em nhỏ, có cái nhìn trực quan về lịch sử, biến hành trình leo núi thành một lớp học lịch sử, khảo cổ ngoài trời thú vị.

2. Thử thách và Lợi ích Thể chất

- Địa hình và Thử thách: Đường lên đỉnh núi Thanh Mai dài khoảng 3km với thời gian leo trung bình 2 tiếng. Đường đi càng lên cao càng nhỏ, khúc khuỷu, có đoạn dốc, phải vượt qua cây đổ và khe suối khô. Địa hình này đòi hỏi sự dẻo dai và kiên nhẫn.

- Rèn luyện Thể lực và Trải nghiệm: Hoạt động leo núi là một phương pháp rèn luyện thể lực hiệu quả, giúp tăng cường sức bền tim mạch và cơ bắp. Đối với trẻ em, đây là cơ hội tuyệt vời để trải nghiệm thiên nhiên, vượt qua thử thách và rèn luyện ý chí, như lời chia sẻ của các phụ huynh về việc rèn luyện cho con nhỏ leo núi từ sớm.

IV. Đỉnh núi Thanh Mai: Bãi Cỏ Lau và Tầm nhìn Di sản Bao quát

CHÙA THANH MAI - NHỮNG GIÁ TRỊ LỊCH SỬ, VĂN HÓA

Đích đến của hành trình là đỉnh núi Thanh Mai, nơi bãi cỏ lau rộng lớn mở ra một khung cảnh bao la, kết nối toàn bộ khu vực di sản miền đất Bắc Bộ.

1. Bãi Cỏ Lau – Sắc Trắng Phất phơ và Cảm giác Thư thái

- Sinh thái Cỏ Lau: Cỏ lau (tên khoa học Saccharum spontaneum) là loài thực vật đặc trưng của vùng đồi núi, thường nở rộ vào cuối thu và đầu đông, tạo nên màu trắng muốt bạt ngàn. Tại đỉnh núi Thanh Mai, bãi cỏ lau rộng lớn tạo nên một không gian mở, đối lập hoàn toàn với sự che phủ của rừng cây dưới triền núi.

- Giá trị Tinh thần: Đứng giữa bãi lau, gió trời lồng lộng, du khách có thể tận hưởng không khí trong lành, xua tan cảm giác mệt mỏi sau quãng đường dài. Khung cảnh này mang lại cảm giác giải thoát, nhẹ nhàng, như một phần thưởng xứng đáng cho sự kiên trì.

2. Tầm nhìn Bao quát và Kết nối Di sản

Từ đỉnh núi Thanh Mai, tầm nhìn không bị che khuất, du khách có thể bao quát toàn bộ vùng đất rộng lớn của Hải Phòng, Hải Dương và Quảng Ninh.

- Sông Kinh Thầy: Xa xa, dòng sông uốn lượn như sợi chỉ mảnh dưới nắng, khả năng cao là sông Kinh Thầy – dòng sông lịch sử gắn liền với vùng đất Côn Sơn - Kiếp Bạc và đi vào thơ ca Việt Nam (Hạt gạo làng ta của Trần Đăng Khoa).

- Quần thể Di tích Liên hoàn: Tầm nhìn này giúp du khách nhận ra sự liên kết địa lý giữa các di tích lịch sử - văn hóa quan trọng như Khu di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc (nơi thờ Trần Hưng Đạo và Chu Văn An), Đền thờ Chu Văn An, và các vùng đất thuộc hệ thống Trúc Lâm Yên Tử. Điều này củng cố ý nghĩa lịch sử của chuyến đi, biến nó thành một hành trình nhận thức về cội nguồn và di sản của dân tộc.

V. Sự Giao thoa Độc đáo của Thanh Mai

Chùa và núi Thanh Mai tại Hải Phòng là một quần thể du lịch hiếm có, nơi du khách có thể đồng thời trải nghiệm:

Lịch sử Tâm linh sâu sắc qua chùa cổ Thanh Mai và dấu ấn của Thiền phái Trúc Lâm.
Sinh thái Độc đáo với hiện tượng lá Phong Hương vàng rực và bãi Cỏ Lau trắng xóa.
Khảo cổ học thông qua 3 lớp dấu tích kiến trúc Trần, Lê, Nguyễn.
Hoạt động Thể chất và Tầm nhìn bao quát toàn bộ vùng đất di sản.

Việc đầu tư phát triển điểm cắm trại giữa lưng chừng núi và việc liên tục quảng bá về giá trị khảo cổ và sinh thái cho thấy sự cam kết của Ban Quản lý di tích trong việc nâng cao trải nghiệm du lịch tại Thanh Mai, biến nơi đây không chỉ là điểm hành hương mà còn là một trung tâm giáo dục lịch sử, văn hóa, và sinh thái độc đáo của miền Bắc.