|
Du lịch

Hành trình tìm về ký ức tại làng cổ Lộc Yên

29/12/2025 Đăng Báo

Việt Nam, đất nước của những làng quê ngàn năm văn hiến, mỗi vùng miền lại có một nét đặc thù về cư trú. Nếu miền Bắc có làng cổ Đường Lâm bằng đá ong đỏ ấm, miền Trung có Phước Tích với gốm và nhà rường Huế, thì vùng trung du Tiên Phước, Quảng Nam lại tự hào có Làng cổ Lộc Yên. Đây không chỉ là một đơn vị hành chính, mà là một thực thể sống động nơi đá, gỗ, cây trái và con người hòa quyện thành một.

Được mệnh danh là "Xứ Tiên" – nơi phước lộc tụ hội, Lộc Yên đại diện cho một lối sống mẫu mực: hài hòa với thiên nhiên, trân trọng quá khứ và bền bỉ thích nghi với tương lai. Bài chuyên khảo này sẽ đưa bạn đi xuyên qua lớp bụi thời gian để thấu hiểu tường tận linh hồn của ngôi làng được xếp hạng di tích quốc gia này.

I. CỘI NGUỒN LỊCH SỬ VÀ ĐỊA THẾ PHONG THỦY "TỰA SƠN HƯỚNG THỦY"

1. Cuộc di dân và khát vọng định cư bền vững

Lịch sử của Lộc Yên (thuộc xã Tiên Cảnh, huyện Tiên Phước, tỉnh Quảng Nam) bắt đầu từ những đợt di dân của người Việt phương Bắc vào khai khẩn phương Nam từ thế kỷ XV - XVI. Những lưu dân dừng chân tại vùng trung du này không chỉ vì đất đai màu mỡ, mà vì địa hình "lòng chảo" được che chắn bởi những dãy núi cao.

Trong tư duy của người xưa, việc chọn đất định cư là sự kết hợp giữa sinh tồn và tâm linh. Họ chọn những sườn đồi thoai thoải để dựng nhà, vừa tránh được lũ lụt của vùng đồng bằng, vừa tận dụng được nguồn nước từ các khe suối tự nhiên. Cái tên "Lộc Yên" ra đời như một lời cầu nguyện về sự sung túc (Lộc) và bình an (Yên) cho muôn đời con cháu.

2. Cấu trúc làng xã dựa vào thiên nhiên

Với tổng diện tích 279ha, cấu trúc của Lộc Yên là một bài học về quy hoạch kiến trúc bản địa. Thay vì san phẳng mặt bằng, người dân xây dựng nhà cửa theo cao độ của sườn núi. Nhà sau cao hơn nhà trước, nhìn từ xa, ngôi làng như những bậc thang kiến trúc nhấp nhô giữa đại ngàn xanh mướt. Phía trước mỗi ngôi nhà luôn là những thửa ruộng bậc thang, không chỉ cung cấp lương thực mà còn là khoảng không gian thoáng đãng giúp đón gió trời.

II. NHÀ CỔ GỖ MÍT: TUYỆT TÁC KIẾN TRÚC NHÀ RƯỜNG TRUNG DU

Điểm cốt lõi làm nên giá trị di sản của Lộc Yên chính là hệ thống 8 ngôi nhà cổ có tuổi đời hơn 100 năm. Đây là những "bảo tàng sống" về nghệ thuật kiến trúc nhà rường.

1. Tại sao lại là gỗ Mít?

Khác với nhà rường Huế thường dùng gỗ lim hoặc gỗ kiền kiền, nhà cổ Lộc Yên trung thành với gỗ mít vườn. Cây mít ở vùng đất trung du Tiên Phước có thớ gỗ mịn, màu vàng chanh quý phái và đặc biệt là cực kỳ bền bỉ với khí hậu khắc nghiệt, nắng lắm mưa nhiều của miền Trung. Gỗ mít không chỉ dễ chạm khắc mà theo quan niệm dân gian, nó còn mang lại sự may mắn và gắn kết các thành viên trong gia đình.

2. Cấu trúc 3 gian 2 chái và nghệ thuật chạm khắc

Mỗi ngôi nhà là một hệ thống khung sườn phức tạp với các cột, kèo, xuyên, trính được liên kết với nhau bằng mộng gỗ, không hề sử dụng đinh sắt.

- Gian chính: Là nơi trang trọng nhất để thờ tự tổ tiên và tiếp khách.

- Hai chái: Là không gian sinh hoạt và nghỉ ngơi của gia đình. Các nghệ nhân mộc Kim Bồng khi xưa đã dồn hết tâm huyết vào các đường nét chạm trổ. Trên các đầu kèo, người ta có thể tìm thấy hình ảnh rồng phượng hóa mây, tùng cúc trúc mai hay những cảnh sinh hoạt làng quê giản dị. Mỗi hoa văn đều mang một câu chuyện giáo dục con cháu về lòng hiếu thảo và tình yêu quê hương.

III. NGHỆ THUẬT ĐÁ KHÔ: NGÔN NGỮ CỦA ĐẤT VÀ SỰ KIÊN TRÌ

Nếu gỗ là hồn thì đá là cốt của Lộc Yên. Đi đâu ở ngôi làng này, bạn cũng sẽ thấy đá. Đá hiện diện trong mọi sinh hoạt, từ cổng làng đến bờ rào, từ lối đi đến bậc thềm.

1. Kỹ thuật xếp đá "không vữa" độc nhất vô nhị

Người dân Lộc Yên có một kỹ năng đặc biệt: xếp đá khô. Những viên đá cuội được nhặt từ suối hoặc đào từ lòng đất được xếp chồng lên nhau chỉ bằng cách lựa chọn những góc cạnh phù hợp để chúng tự khóa vào nhau. Kỹ thuật này đòi hỏi sự kiên nhẫn và đôi mắt thẩm mỹ cực cao. Những bờ rào đá trải dài hàng trăm mét, vững chãi qua hàng thế kỷ mà không cần một giọt xi măng nào chính là minh chứng cho trí tuệ dân gian. Đá ở đây "thở" được, nó giúp thoát nước tốt trong mùa mưa và giữ cho không gian luôn mát mẻ trong mùa hè.

2. Ngõ đá rêu phong – Đường về miền ký ức

Những con ngõ nhỏ lượn vòng theo sườn đồi, hai bên là vách đá cao quá đầu người, bên trên phủ kín rêu xanh. Khi dạo bước trên những ngõ đá này, tiếng bước chân như nhỏ lại, chỉ còn tiếng lá rụng và tiếng chim hót. Những hàng chè tàu được cắt tỉa vuông vức phía trên vách đá tạo thành một "hành lang xanh" dẫn lối vào những khu vườn kỳ diệu. Đây chính là điểm check-in gây thương nhớ nhất cho du khách khi đến với Lộc Yên.

IV. KINH TẾ VƯỜN VÀ DU LỊCH SINH THÁI: HÀNH TRÌNH CHUYỂN MÌNH

Lộc Yên không dừng lại ở việc bảo tồn quá khứ. Ngôi làng này đang là hình mẫu cho việc phát triển kinh tế bền vững dựa trên di sản.

1. Vườn cây trái – "Cỗ máy" sinh kế tự nhiên

Nhờ khí hậu đặc thù, Lộc Yên sở hữu những vườn cây trái phong phú. Thanh trà, măng cụt, tiêu, chè và đặc biệt là quế Tiên Phước là những sản vật nức tiếng. Các hộ gia đình ở đây đã biến những khu vườn quanh nhà thành những trang trại sinh thái nhỏ. Ông Nguyễn Đình Sưu – một chủ hộ nhà cổ điển hình – đã cho thấy sự nhạy bén khi kết hợp việc canh tác vườn với việc mở cửa đón khách tham quan. Du khách đến đây không chỉ để xem nhà cổ, mà để được tự tay hái quả, thưởng thức những sản vật tinh túy nhất của đất trung du.

2. Homestay và trải nghiệm du lịch cộng đồng

Để phát triển du lịch xanh, Lộc Yên đã xây dựng các mô hình homestay từ chính những ngôi nhà cổ và nhà vườn. Du khách có cơ hội trải nghiệm một ngày làm nông dân: học cách tỉa chè tàu, cách xếp lại những viên đá bị bong tróc, hay cách chăm sóc những gốc mít trăm tuổi. Mô hình du lịch cộng đồng này không chỉ đem lại doanh thu hàng trăm triệu đồng mỗi năm cho các gia đình, mà quan trọng hơn, nó gắn kết người dân với di sản của mình, giúp họ tự hào và có trách nhiệm hơn trong việc giữ gìn bản sắc làng xã.

V. CÂU CHUYỆN SỐNG XANH TỪ NHỮNG CHIẾC MO CAU

Một trong những biểu tượng cho sự sáng tạo và lối sống thân thiện môi trường tại Lộc Yên chính là các sản phẩm mỹ nghệ từ mo cau.

1. Sự hồi sinh của phế phẩm

Từng là thứ bỏ đi sau mỗi mùa cau, mo cau giờ đây qua bàn tay khéo léo của các chị em tại Hợp tác xã cau xanh đất Quảng đã trở thành những món quà lưu niệm độc đáo. Bà Võ Thị Thu Thôi – người dẫn dắt phong trào này – đã biến những chiếc mo thô sần thành túi xách thời trang, khay đựng bánh kẹo, hay thậm chí là những bức tranh phong cảnh về chính làng cổ Lộc Yên.

2. Lan tỏa tư duy bền vững

Việc sử dụng các sản phẩm từ mo cau không chỉ đơn giản là mua một món quà lưu niệm, mà là sự ủng hộ cho một phong cách sống: Sống xanh và tối giản. Đây là cách Lộc Yên đối thoại với thế giới hiện đại bằng những chất liệu thuần khiết nhất của làng quê Việt Nam.

VI. TẦM NHÌN VÀ CHIẾN LƯỢC BẢO TỒN DI SẢN QUỐC GIA

Làng cổ Lộc Yên đang đứng trước những cơ hội và thách thức lớn khi lượng du khách ngày một tăng.

1. Sự đồng hành của chính quyền và chuyên gia

Huyện Tiên Phước đã triển khai nhiều đề tài nghiên cứu về giải pháp bảo tồn cấu trúc làng cổ. Việc đầu tư hạ tầng giao thông được thực hiện một cách cẩn trọng để không phá vỡ cảnh quan đá và cây. Các lớp tập huấn về kỹ năng làm du lịch, ngoại ngữ cho người dân địa phương được tổ chức thường xuyên nhằm nâng cao tính chuyên nghiệp cho đội ngũ "hướng dẫn viên nông dân".

2. Giữ gìn văn hóa phi vật thể

Bên cạnh nhà gỗ ngõ đá, Lộc Yên còn chú trọng khôi phục các giá trị văn hóa phi vật thể như các điệu hát bả trạo, hò khoan, hay các lễ hội truyền thống. Di sản chỉ thực sự sống khi nó có tiếng nói của âm nhạc, có mùi hương của lễ hội và có sự cộng hưởng của cộng đồng.

VII. LỘC YÊN – MIỀN TIÊN CẢNH GIỮA ĐỜI THỰC

Lộc Yên không chỉ là một ngôi làng, đó là một triết lý sống. Ở đó, con người không cố gắng chinh phục thiên nhiên mà chọn cách nương tựa vào núi, mượn sức mạnh của đá và gỗ để tạo dựng hạnh phúc.

Nếu một ngày bạn cảm thấy mệt mỏi với những tòa nhà chọc trời hay sự ồn ào của phố thị, hãy tìm về Lộc Yên. Hãy để những ngõ đá rêu phong dẫn lối bạn về với ký ức, để mùi hương thanh trà xoa dịu tâm hồn và để sự chân chất của những con người xứ Tiên giúp bạn nhận ra giá trị thực sự của sự bình yên. Lộc Yên luôn ở đó, vững chãi qua hàng thế kỷ, như một lời nhắc nhở về vẻ đẹp vĩnh cửu của những gì mộc mạc và chân thành nhất.